ऑस्करवर अमेरिकन धोरणाचा प्रभाव: गाझावर बनवलेल्या ‘नो अदर लँड’ या चित्रपटाला सर्वोत्कृष्ट माहितीपट पुरस्कार, विजेते आधीच ठरवले जातात का?

97 व्या ऑस्कर पुरस्कार सोहळ्यात ‘नो अदर लँड’ ला सर्वोत्कृष्ट माहितीपटाचा पुरस्कार मिळाला आहे. हा चित्रपट गाझाच्या पश्चिम किनाऱ्यावरील पॅलेस्टिनी समुदायातील मसाफर यट्टाची कथा सांगतो. हा माहितीपट पॅलेस्टिनी कार्यकर्ते बदेल आद्रा आणि इस्रायली पत्रकार युवाल अब्राहम यांनी संयुक्तपणे बनवला आहे.

या वर्षीच्या आशियाई आणि मध्य पूर्वेकडील चित्रपटांमध्ये जपानचा ‘ब्लॅक बॉक्स डायरीज’, भारतीय-अमेरिकन ‘अनुजा’ (2024) आणि पॅलेस्टिनी-इस्रायली कलेक्टिव्हचा ‘नो अदर लँड’ (2024) यांचा समावेश आहे. पण ऑस्करच्या व्यासपीठावर आशियाई चित्रपट निर्मात्यांच्या प्रतिभेला मान्यता मिळण्याची ही पहिलीच वेळ नाही.

1952 ते 2023 पर्यंत, ऑस्करच्या इतिहासात असे 7 वेगवेगळे टप्पे आले आहेत, जेव्हा आशियाई चित्रपटांनी ठळक बातम्या बनवल्या. प्रत्येक टप्पा सरकारी धोरणे आणि आर्थिक संबंध या निवडींवर कसा प्रभाव पाडतात, हे स्पष्ट करतो. जरी अधिकृतपणे कधीही कबूल केले नाही.

1950 – जपान अमेरिकेच्या लष्करी मित्रापासून व्यापारी महाकाय देश बनला.

दुसऱ्या महायुद्धानंतर 1950 च्या दशकात जपानमध्ये एक आश्चर्यकारक परिवर्तन घडून आले. 1952 मध्ये स्वातंत्र्य मिळाल्यानंतर, जपानने अमेरिकेसोबत एक लष्करी करार केला आणि त्याचे अणु संरक्षण मान्य केले. पंतप्रधान शिगेरू योशिदा यांच्या तत्वज्ञानाखाली, जपानने अमेरिकन पाठिंब्याने आर्थिक विकासावर लक्ष केंद्रित केले. लवकरच, अमेरिकन मुक्त व्यापार धोरणांमुळे जपानी निर्यात वाढली आणि अमेरिकन बाजारपेठा जपानी कार आणि इलेक्ट्रॉनिक्सने भरल्या.

जगातील दुसऱ्या क्रमांकाची अर्थव्यवस्था बनल्यानंतर, 1960 च्या दशकात जपान-अमेरिका संबंध थंडावले. 70 च्या दशकात निक्सनच्या धोरणांमुळे, ज्यामध्ये डॉलर-सोन्याचे रूपांतरण बंद करणे समाविष्ट होते, दोन्ही देशांमधील संबंध आणखी ताणले गेले. तथापि, 1961 ते 2002 पर्यंत, जपानी चित्रपटांना 10 ऑस्कर नामांकने मिळाली. पण कोणीही जिंकले नाही, हे वाढती आर्थिक स्पर्धा दर्शवते.

1954 मध्ये, टेनोसुके किनुगासाच्या ‘गेट ऑफ हेल’ या चित्रपटाला मानद ऑस्करने सन्मानित करण्यात आले.

2001- चीनसोबतच्या व्यापार करारामुळे ऑस्करसाठी दरवाजे उघडले.

2001 मध्ये, चीनच्या “क्राउचिंग टायगर, हिडन ड्रॅगन” ने 10 नामांकनांसह ऑस्करचा इतिहास रचला, जो इंग्रजी व्यतिरिक्तच्या चित्रपटासाठी आतापर्यंतचा सर्वाधिक होता. या चित्रपटाने सर्वोत्कृष्ट परदेशी चित्रपटासह 4 अकादमी पुरस्कार जिंकले. हे यश एका मोठ्या राजकीय बदलानंतर आले. ऑक्टोबर 2000 मध्ये, राष्ट्राध्यक्ष क्लिंटन यांनी चीनला कायमचा मोस्ट फेवर्ड नेशनचा दर्जा दिला. सामान्य व्यापार संबंध प्रस्थापित केले आणि चीनला जागतिक व्यापार संघटनेत (WTO) सामील होण्यास मदत केली. अमेरिका-चीन व्यापार वाढत असताना, चिनी चित्रपटांना ऑस्कर पुरस्कारांचा सर्वात मोठा क्षण मिळाला.

हा फोटो 1998 चा आहे, जेव्हा अमेरिकेचे राष्ट्राध्यक्ष बिल क्लिंटन चीनला भेट देऊन चीनचे पंतप्रधान जियांग झेमिन यांना भेटले होते.

2008- ऑस्करने भारतीय आणि जपानी चित्रपटांवर प्रेमाचा वर्षाव केला.

2008 चे ऑस्कर हे आशियाई चित्रपटांसाठी सुवर्ण वर्ष होते, जे अमेरिकेच्या राजनैतिक संबंधांचे उत्तम प्रतिबिंब आहे. ‘स्लमडॉग मिलिनेअर’ने रहमान-गुलजार यांच्या संगीत पुरस्कारासह 8 ऑस्कर जिंकले. तर जपानने ‘डिपार्चर्स’ ने 53 वर्षांचा ऑस्कर दुष्काळ भरून काढला. या काळात, 2004-2008 दरम्यान अमेरिका-भारत व्यापार तिप्पट झाला. बुश यांना सर्वात भारत समर्थक राष्ट्रपती म्हटले जात असे.

या काळात, एअर इंडियाने 8 अब्ज डॉलर्सची बोईंग खरेदी आणि कॅटरिना चक्रीवादळाच्या वेळी भारताने 5 दशलक्ष डॉलर्सची मदत असे मोठे करार झाले. ऑस्करच्या निवडीवर परिणाम करणारे दिसणारे वाढत्या राजनैतिक संबंधांचे प्रतिबिंब. दरम्यान, जपानने इराकमध्ये अमेरिकेला पाठिंबा देऊन संबंध मजबूत केले, पंतप्रधान कोइझुमी आणि बुश यांनी एल्विस प्रेस्लीच्या घरगुती भेटीसारख्या वैयक्तिक हावभावांद्वारे त्यांची मैत्री दाखवली.

‘स्लमडॉग मिलिनेअर’ हा मुंबईतील झोपडपट्ट्यांवर आधारित चित्रपट होता, ज्यामध्ये भारतीय कलाकारांनी भूमिका केल्या होत्या. पण त्याचे निर्माते ब्रिटिश होते.

2001- अमेरिका-इराण संबंधांमधील तणाव वाढला तेव्हा इराणने पहिला ऑस्कर जिंकला.

2011 च्या ऑस्कर कथेतून अमेरिका-इराणमधील गुंतागुंतीचे संबंध दिसून येतात. ओबामा यांनी इराणशी चांगले संबंध निर्माण करण्याचा प्रयत्न केला (30 वर्षांचे मौन तोडत). ‘अ सेपरेशन’ या इराणी चित्रपटाने इराणचा पहिला ऑस्कर जिंकून इतिहास रचला.

2009 च्या सुरुवातीला, हॉलिवूडच्या प्रतिनिधींनी तेहरानला भेट दिली होती, जी अमेरिकेच्या सांस्कृतिक पोहोचाचे प्रतिबिंब होती. पण त्याच वर्षी इराणने आपल्या हवाई क्षेत्रात एक अमेरिकन ड्रोन अडवला, ज्यामुळे संबंध ताणले गेले. मनोरंजक गोष्ट म्हणजे, हा राजनैतिक तणाव इराणच्या शानदार ऑस्कर विजयासोबत जुळतो, जो राजकीय गुंतागुंत असूनही हॉलिवूडने इराणी चित्रपटांना दिलेल्या मान्यताचे प्रतीक आहे.

‘अ सेपरेशन’ हा ऑस्करमध्ये पोहोचणारा पहिला इराणी चित्रपट होता.

2016- इराणच्या ऑस्कर विजेत्याने ट्रम्पच्या प्रवास बंदीवर बहिष्कार टाकला.

जेव्हा असगर फरहादी यांच्या ‘द सेल्समन’ला सर्वोत्कृष्ट परदेशी चित्रपटाचा पुरस्कार मिळाला, तेव्हा त्यांनी ट्रम्पच्या मुस्लीम प्रवास बंदीच्या निषेधार्थ समारंभावर बहिष्कार टाकला. हॉलिवूडमध्ये ट्रम्पविरोधी भावना शिगेला पोहोचली, मेरिल स्ट्रीप सारख्या स्टार्सनी उघडपणे प्रशासनावर टीका केली. या राजकीय तणावाच्या दरम्यान इराणचा दुसरा ऑस्कर विजय झाला, ज्यामुळे हा पुरस्कार केवळ कलात्मक ओळखापेक्षा अधिक बनला.

2019-20- राजकीय तणावाला झुगारून कोरियन चित्रपटाचा ऑस्कर विजय

2019 मध्ये ‘पॅरासाईट’ या कोरियन चित्रपटाने चार ऑस्कर जिंकले, ज्यात पहिल्यांदाच परदेशी चित्रपटासाठी सर्वोत्कृष्ट चित्रपटाचा पुरस्कार समाविष्ट आहे. असे करून या चित्रपटाने इतिहास रचला. 2020 मध्ये “मिनार” चित्रपटानेही ते यश कायम राहिले, जिथे क्लोए झाओ सर्वोत्कृष्ट दिग्दर्शकाचा पुरस्कार जिंकणारी पहिली चिनी वंशाची महिला ठरली.

ट्रम्प यांच्या कार्यकाळात अमेरिका-कोरिया संबंधांमध्ये तणाव असताना हे यश मिळाले. ट्रम्प यांनी व्यापार करारांवर टीका केली होती आणि THAAD क्षेपणास्त्र प्रणाली तैनात केली होती. तरीही, टिकटॉक सारख्या प्लॅटफॉर्मद्वारे कोरियन मनोरंजन जागतिक स्तरावर वाढले. राजनैतिक संबंध कमकुवत होत असताना, कोरियन संस्कृतीचा प्रभाव शिगेला पोहोचला. यातून सिद्ध झाले की कला राजकीय सीमा ओलांडू शकते.

‘पॅरासाईट’ हा सर्वोत्कृष्ट चित्रपटाचा ऑस्कर जिंकणारा पहिला इंग्रजी व्यतिरिक्तचा चित्रपट आहे.

2021-22- ऑस्करमध्ये आशियाचा सुवर्णकाळ

2021 मध्ये, जपानच्या “ड्राइव्ह माय कार” ला सर्वोत्कृष्ट परदेशी चित्रपटाचा पुरस्कार मिळाला आणि त्याला सर्वोत्कृष्ट चित्रपटासह चार नामांकने मिळाली. 2022 मध्ये, ‘एव्हरीथिंग एव्हरीव्हेअर ऑल अॅट वन्स’ ने सर्वोत्कृष्ट चित्रपट आणि सर्वोत्कृष्ट अभिनेत्रीसह सात ऑस्कर जिंकले.

भारतानेही अनेक विजय साजरे केले. ‘RRR’ मधील ‘नाटू नाटू’ या गाण्याला सर्वोत्कृष्ट मूळ गाण्याचा पुरस्कार मिळाला आणि ‘द एलिफंट व्हिस्पर्स’ या गाण्याला सर्वोत्कृष्ट लघुपटाचा पुरस्कार मिळाला. ब्रिटिश-आशियाई प्रतिभेलाही मान्यता मिळाली. रिझ अहमद आणि अनिल कारिया यांच्या ‘द लॉन्ग गुडबाय’ या चित्रपटाला सर्वोत्कृष्ट लाईव्ह अ‍ॅक्शन शॉर्ट फिल्मचा पुरस्कार मिळाला. तर भारतीय वंशाचे जोसेफ पटेल यांनी ‘समर ऑफ सोल’ साठी संयुक्तपणे विजय मिळवला.

‘RRR’ हा ऑस्करसाठी भारताचा अधिकृत प्रवेश नव्हता. पण खासगी प्रवेशिका म्हणून ते पुरस्कार जिंकण्यात यशस्वी झाले.

2021-22 च्या अकादमी पुरस्कारांनी आशियाई प्रतिभेची संतुलित ओळख दाखवली, जी अमेरिकेच्या जटिल आशियाई राजनैतिक धोरणाचे प्रतिबिंब आहे.