जम्मू-काश्मीरला राज्याचा दर्जा देण्यासाठी 8 ऑगस्टला सुनावणी: कलम 370 हटवल्यानंतर सरकारने केंद्रशासित प्रदेश बनवले होते

जम्मू आणि काश्मीरला पूर्ण राज्याचा दर्जा बहाल करण्याच्या बातम्यांदरम्यान, या प्रकरणाची सुनावणी ८ ऑगस्ट रोजी सर्वोच्च न्यायालयात होणार आहे. जम्मू आणि काश्मीरचे प्राध्यापक झहूर अहमद भट्ट आणि सामाजिक कार्यकर्ते खुर्शीद अहमद मलिक यांनी ही याचिका दाखल केली आहे. यामध्ये केंद्र सरकारला निर्धारित वेळेत जम्मू आणि काश्मीरला पूर्ण राज्याचा दर्जा बहाल करण्याचे निर्देश देण्याचे म्हटले आहे.

याचिकेत असा युक्तिवाद करण्यात आला आहे की जम्मू आणि काश्मीरमध्ये पंचायत निवडणुका आणि नगरपालिका निवडणुका झाल्या आहेत. सध्याची सुरक्षा आणि प्रशासकीय परिस्थिती राज्याचा दर्जा पुनर्संचयित करण्यासाठी अनुकूल आहे. दीर्घकाळ राज्याचा दर्जा पुनर्संचयित न करणे हे नागरी हक्कांचे उल्लंघन आहे.

प्रत्यक्षात, ५ ऑगस्ट २०१९ रोजी कलम ३७० रद्द केल्यानंतर, केंद्र सरकारने त्याला केंद्रशासित प्रदेश बनवले होते. त्यानंतर, केंद्राच्या निर्णयाला सर्वोच्च न्यायालयात आव्हान देण्यात आले. डिसेंबर २०२३ मध्ये, सर्वोच्च न्यायालयाने राज्यातून कलम ३७० काढून टाकणे आणि विशेष राज्याचा दर्जा संपवणे योग्य मानले होते.

तत्कालीन सर्वोच्च न्यायालयाचे सॉलिसिटर जनरल तुषार मेहता यांनी केंद्र सरकार जम्मू आणि काश्मीरचा राज्य दर्जा पुनर्संचयित करेल असे आश्वासन दिले होते. तथापि, न्यायालयाने या पुनर्संचयनासाठी कोणतीही स्पष्ट कालमर्यादा दिली नाही.

हे चित्र ११ डिसेंबर २०२३ चे आहे, जेव्हा ५ न्यायाधीशांच्या खंडपीठाने कलम ३७० वर निकाल दिला होता.

जम्मू आणि काश्मीरला राज्याचा दर्जा देण्याबाबत अटकळ

केंद्र सरकार लवकरच जम्मू आणि काश्मीरला पुन्हा पूर्ण राज्याचा दर्जा देऊ शकते. गेल्या ४ दिवसांपासून अशी अटकळ होती की सरकार मंगळवारी याची घोषणा करू शकते.

दरम्यान, सोमवारी मुख्यमंत्री ओमर अब्दुल्ला म्हणाले,

उद्या जम्मू आणि काश्मीरबद्दल अनेक अटकळ बांधली जात आहेत, पण माझा समज असा आहे की उद्या काहीही विशेष घडणार नाही. काहीही वाईट होणार नाही, किंवा कोणताही चांगला निर्णय येणार नाही.

गेल्या ४ दिवसांपासून आंदोलन तीव्र: काश्मिरी नेत्यांना दिल्लीला बोलावले, पंतप्रधान-शहा राष्ट्रपतींना भेटले

१ ऑगस्ट: मुख्यमंत्री उमर १ ऑगस्ट रोजी गुजरात दौऱ्यावर होते. त्यांनी केवडिया साबरमती नदीकाठ धाव घेतली. त्यांचे फोटो सोशल मीडियावर शेअर केले गेले. पंतप्रधान मोदींनी त्याचे कौतुक केले.

२ ऑगस्ट: जम्मू आणि काश्मीरच्या आयुक्तांनी खराब हवामानाचे कारण देत अचानक अमरनाथ यात्रा बंद केली.

३ ऑगस्ट : पंतप्रधान मोदी आणि गृहमंत्री अमित शहा यांनी अचानक राष्ट्रपती द्रौपदी मुर्मू यांची राष्ट्रपती भवनात भेट घेतली.

४ ऑगस्ट: काश्मिरी नेते दिल्लीत अमित शहा यांची भेट घेतात. गृहमंत्री शाह यांनी राष्ट्रीय सुरक्षा सल्लागार अजित डोभाल, गृहसचिव गोविंद मोहन आणि गुप्तचर विभागाचे प्रमुख तपन कुमार डेका यांच्यासोबत उच्च सुरक्षा बैठक घेतली.

पीएम मोदी आणि गृहमंत्री अमित शहा यांनी 3 ऑगस्ट रोजी राष्ट्रपती द्रौपदी मुर्मू यांची राष्ट्रपती भवनात भेट घेतली.

कलम ३७० का हटवण्यात आले?

भारत सरकारने ५ ऑगस्ट २०१९ रोजी कलम ३७० रद्द करण्याचा निर्णय घेतला. राष्ट्रीय एकता, विकास आणि दहशतवादाला आळा घालण्यासाठी हे पाऊल आवश्यक असल्याचा युक्तिवाद सरकारने केला. कलम ३७० मुळे जम्मू आणि काश्मीरला विशेष दर्जा मिळाला, ज्या अंतर्गत त्याचे स्वतःचे संविधान आणि वेगळे कायदे होते. यामुळे, भारतातील इतर भागातील लोक तेथे जमीन खरेदी करू शकत नव्हते किंवा कायमचे नागरिक बनू शकत नव्हते.

केंद्र सरकारच्या मते, या कलमामुळे राज्य मुख्य प्रवाहापासून वेगळे राहिले आणि विकासात अडथळा निर्माण झाला. गृहमंत्री अमित शहा यांनी संसदेत म्हटले होते की, या तरतुदीमुळे दहशतवादाला प्रोत्साहन मिळाले आणि काश्मीर खोऱ्यात फुटीरतावादी विचारसरणीला जन्म मिळाला.

कलम ३७० रद्द करून, राज्याचे जम्मू-काश्मीर आणि लडाख या दोन केंद्रशासित प्रदेशांमध्ये विभाजन करण्यात आले.

पूर्ण राज्याचा दर्जा कसा मिळवायचा, ३ मुद्द्यांमध्ये समजून घ्या

• हा प्रस्ताव उपराज्यपालांमार्फत केंद्र सरकारकडे पाठवला जाईल. केंद्र सरकारने पुढील निर्णय घ्यायचा आहे. पूर्ण राज्याचा दर्जा मिळविण्यासाठी जम्मू आणि काश्मीर पुनर्रचना कायद्यात दुरुस्तीची प्रक्रिया केवळ केंद्र सरकारच सुरू करू शकते.
• जम्मू आणि काश्मीर पुनर्गठन कायदा, २०१९ अंतर्गत, जम्मू आणि काश्मीर राज्याचे दोन केंद्रशासित प्रदेशांमध्ये पुनर्गठन करण्यात आले. त्यामुळे, पूर्ण राज्याचा दर्जा मिळविण्यासाठी, पुनर्गठन कायद्यात सुधारणा करण्यासाठी संसदेत कायदा मंजूर करावा लागेल. हे बदल संविधानाच्या कलम ३ आणि ४ अंतर्गत केले जातील.
• राज्याचा दर्जा देण्यासाठी, नवीन कायदेशीर बदलांना लोकसभा आणि राज्यसभेत मान्यता आवश्यक असेल, म्हणजेच या प्रस्तावाला संसदेने मान्यता देणे आवश्यक आहे. मंजुरीनंतर, ते राष्ट्रपतींकडे पाठवले जाईल. त्यांच्या मंजुरीनंतर, ज्या दिवशी राष्ट्रपती या कायदेशीर बदलाची अधिसूचना जारी करतील, त्या तारखेपासून जम्मू आणि काश्मीरला पूर्ण राज्याचा दर्जा मिळेल.

सप्टेंबर २०२४: कलम ३७० रद्द केल्यानंतर राज्यात पहिल्या विधानसभा निवडणुका झाल्या

सप्टेंबर २०२४ मध्ये कलम ३७० रद्द केल्यानंतर राज्यात पहिल्या विधानसभा निवडणुका झाल्या. कलम ३७० रद्द केल्यानंतर गेल्या महिन्यात राज्यात पहिल्या विधानसभा निवडणुका झाल्या. तीन टप्प्यातील निवडणुकांचे निकाल ८ ऑक्टोबर रोजी आले. यामध्ये नॅशनल कॉन्फरन्स (एनसी) सर्वात मोठा पक्ष म्हणून उदयास आला. पक्षाला ४२ जागा मिळाल्या. एनसीचा मित्रपक्ष काँग्रेसने ६ आणि सीपीआय (एम) ने एका जागेवर विजय मिळवला.

भाजप २९ जागांसह दुसऱ्या क्रमांकाचा सर्वात मोठा पक्ष ठरला. दरम्यान, २०१४ च्या विधानसभा निवडणुकीत सर्वात मोठा पक्ष बनलेल्या पीडीपीला फक्त ३ जागा मिळाल्या. पक्षप्रमुख मेहबूबा मुफ्ती यांची मुलगी इल्तिजा मुफ्ती यांचाही बिजबेहरा मतदारसंघातून पराभव झाला. गेल्या निवडणुकीत पक्षाने २८ जागा जिंकल्या होत्या.