पंजाबमध्ये 37 वर्षांनंतर सर्वात भीषण पूर, सीमा पुराने वेढली: गावे सतलज नदीत बुडाली; शेती उद्ध्वस्त… आता उपासमार, रोगराई अन् निराशेचे चित्र

सतलज… तीच सतलज. जिचे पाणी पूर्वी कोरड्या जमिनीला हिरवळीने झाकून टाकत असे. जी पिढ्यान‌्पिढ्या जीवन देत आली आहे. पंजाबच्या लोकगीतांमध्ये जिज्या माता म्हटले जात असे, आज तिच्या पदराखाली बुडणाऱ्या मुलांच्या किंकाळ्या ऐकत आहे.

या वेळी पावसाळा थेट हृदयावर पडला आहे. २४ ऑगस्टनंतर डोंगरावरून पाणी येऊ लागले. धरणांचे दरवाजे उघडले आणि सतलजचे पाणी जणू काही धाडसाची शेवटची भिंतच पाडून टाकल्यासारखे तुटले. शेतातील हिरवळ हिरावून नेणाऱ्या प्रवाहाने मुलांचे हास्यही हिरावून घेतले. सरकारी आकडेवारी सांगते – संपूर्ण पंजाबमध्ये २,१८५ गावे बुडाली. यापैकी १०८ गावे फिरोजपूरच्या सीमावर्ती भागात आहेत. सीमेवरील १७,२५७ हेक्टरमधील पिके बुडाली. पण, या कागदी ओळी त्या किंकाळ्या नोंदवत नाहीत, ज्या येथे दररोज रात्री प्रतिध्वनीत होतात. येथील परिस्थिती सर्वात भयानक आहे. कारण, येथे कोणत्याही व्हीव्हीआयपी भेटी नाहीत. हवाई सर्वेक्षण देखील नाही.मी कालुवाला गावात उभा आहे. तीन बाजूंनी पाकिस्तान, चौथ्या बाजूला सतलज. त्याचा किनारा मैलांपर्यंत दिसत नाही. तो शेतातून वाहत आहे. घरे अर्धी बुडाली आहेत. काही छतांवर पाणी आहे. शेतकरी बलवंत सिंग म्हणतात – ‘पाणी इतके वेगाने आले की एक खोली वाहून गेली. उर्वरित लोकांना वाचवण्यासाठी भिंत पाडावी लागली. ’ येथे दोन आठवडे वीज नाही. पाण्यात बुडलेली पिके दुर्गंधीयुक्त असतात. पूर्वी हिरव्या भाताचा सुगंध असायचा. आता मृत प्राण्यांची दुर्गंधी. आजूबाजूला पाणी आहे, पण थेंबही पिण्यायोग्य नाही.

एकेकाळी डोलणारी आणि आकाशाशी बोलणारी भाताची रोपे आता चिखलात तोंड लपवून पडली आहेत. प्राणी भुकेले आहेत. आजूबाजूची टिंडी वाला, निहाला लवेरा, पल्ला मेघा, जाखडा, कामले वाला ही सर्व गावे बेटे बनली आहेत. लोक बोटीतून येतात आणि जातात. प्रत्येक गावाचे दुःख सारखेच आहे. भूक. आजार. उदासीनता. इथे फक्त बीएसएफ मदतीला आहे. अन्यथा परिस्थिती आणखी भयानक झाली असती. हुसैनीवाला सीमा चौकीपर्यंत पाणी शिरले आहे. रिट्रीट परेड थांबवण्यात आली आहे. अनेक ठिकाणी कुंपण वाहून गेले आहे. खांब हादरले आहेत. पाकिस्तानचीही तीच अवस्था आहे. पाक रेंजर्स त्यांच्या चौक्या सोडून ३ किमी मागे गेले आहेत. भारतात कहर केल्यानंतर हे पाणी फक्त पाकिस्तानात जात आहे. म्हणूनच तिथल्या गावांची स्थितीही भारतासारखीच आहे.

गावांमध्ये सध्या सर्वात मोठी भीती रोगांची आहे. पाणी. मृत प्राणी. चिखल. साप. विंचू. डास. डॉक्टर इशारा देत आहेत की अतिसार, कॉलरा, टायफॉइड, डेंग्यू आणि मलेरियाचा धोका वाढत आहे. किलचियान गावातील गुरमेल सिंग त्याच्या घराची स्थिती दाखवत म्हणतात, ‘माझ्या सहा वर्षांच्या नातवाला साप चावला होता. तो वाचू शकला नाही.

परिणाम : महिला, मुलांची वाईट स्थिती, गरोदरपणातही बोटीची मदत

महिला आणि मुलांची स्थिती सर्वात वाईट आहे. २०० हून अधिक शाळा बंद आहेत. कालुवाला, तहकलन, पल्ला मेघा, जाखरा – सर्व शाळा बंद आहेत. पुराचा मुलांच्या मनावर खोल परिणाम होत आहे. भयानक स्वप्ने. अंथरुणावर ओले होणे. चिडचिड, भीती. गर्भवती महिलांची स्थिती आणखी दयनीय आहे. त्यांना दररोज बोटीने वैद्यकीय शिबिरात जावे लागते.