सेटवर सुरक्षितता व शाश्वतता किती महत्त्वाची?: शूटिंग दरम्यान शाहरुख आगीने वेढला होता, सलमान ट्रेनच्या धडकेतून बचावला

चित्रपट आणि टीव्ही इंडस्ट्रीमध्ये जितके ग्लॅमर दिसते तितकेच त्यामागे अनेक आव्हाने आहेत, विशेषतः सुरक्षितता आणि आरोग्याबाबत. पूर्वी, सेटवर सुरक्षिततेकडे फारसे लक्ष दिले जात नव्हते, परंतु आता उद्योगाने व्यावसायिक कंपन्यांच्या मदतीने आंतरराष्ट्रीय सुरक्षा मानकांचे पालन करण्यास सुरुवात केली आहे.

आज रील टू रियलच्या या भागात, आपण शूटिंग दरम्यान अपघात टाळण्यासाठी आणि कलाकार आणि क्रू सदस्यांना सुरक्षित कामाचे वातावरण प्रदान करण्यासाठी कसे काम करत आहे हे जाणून घेऊ. या सर्व गोष्टी कशा व्यवस्थापित केल्या जातात? ही संपूर्ण प्रक्रिया समजून घेण्यासाठी, आम्ही लाईफ फर्स्टचे संस्थापक आदित्य गुप्ता यांच्याशी बोललो. आदित्य गुप्ता यांची कंपनी सुरक्षितता आणि आरोग्यावर काम करते.

सेटवर सुरक्षितता आणि शाश्वततेची गरज का भासली?

शूटिंग दरम्यान थोड्याशा निष्काळजीपणामुळे मोठे अपघात होतात हे अनेकदा दिसून येते. बऱ्याचदा क्रू मेंबर्सना आपला जीवही गमवावा लागतो. यासाठी, शूटिंग दरम्यान सेटवर सुरक्षितता आणि शाश्वतता खूप आवश्यक आहे. जरी बॉलीवूडमध्ये अजूनही ते योग्यरित्या पाळले जात नाही, परंतु हॉलिवूडच्या शूटिंग ठिकाणी सुरक्षा नियम खूप कडक आहेत. प्रत्येक चित्रपटाच्या शूटिंग सेटवर एक सुरक्षा अधिकारी असतो, ज्याच्या परवानगीशिवाय शूटिंग सुरू होऊ शकत नाही.

लाईफ फर्स्टचे संस्थापक आदित्य गुप्ता म्हणतात – सुमारे १५ वर्षांपूर्वी जेव्हा मी सहाय्यक दिग्दर्शक म्हणून काम करत होतो. त्या काळात शूटिंग दरम्यान सेटवर अनेक अपघात होत असत. सेटवरील उंच इमारतींच्या कॅटवॉक स्ट्रक्चर्सवर क्रू मेंबर्स १४-१५ तास काम करायचे. थकव्यामुळे अनेकदा अपघात व्हायचे. एकदा एक तंत्रज्ञ माझ्या सेटवर पडला. कधीकधी एखाद्याला विजेचा धक्का बसायचा, तर कधीकधी एखाद्यावर जड लाइट पडल्याने कोणी जखमी व्हायचे.

या सर्व गोष्टी पाहता, अनेकदा मनात येणारा प्रश्न असा येतो की उद्योगात समर्पित सुरक्षा पथक का नाही? सुरक्षिततेबरोबरच, शाश्वतता देखील एक मोठी समस्या होती. सेटवर दररोज टनभर अन्न, साहित्य आणि पोशाख वाया जात होते आणि कोणत्याही पुनर्वापराशिवाय फेकून दिले जात होते. हे सर्व विचार करून मी लाईफ फर्स्टचा पाया घातला. त्याचा एकमेव उद्देश सेट्स अधिक सुरक्षित आणि शाश्वत बनवणे आहे, जेणेकरून प्रत्येक कलाकार आणि क्रू कोणत्याही भीतीशिवाय त्यांचे सर्वोत्तम प्रदर्शन देऊ शकतील.

सुरक्षितता आणि शाश्वतता कशी नियोजित केली जाते?

चित्रपट निर्मितीदरम्यान सुरक्षितता आणि शाश्वतता हे सर्वात महत्वाचे पैलू आहेत, जे सुरुवातीपासूनच नियोजित असतात. पहिल्या टप्प्यात, सुरक्षा अधिकारी सर्व ठिकाणांची तपासणी करतो, संभाव्य धोके ओळखतो आणि आपत्कालीन कृती योजना तयार करतो. यानंतर, उत्पादन पथकासोबत योजना शेअर करून एक सुरक्षा समिती तयार केली जाते, ज्यामध्ये प्रत्येक विभाग प्रमुख त्यांच्या पथकाची सुरक्षा सुनिश्चित करतो.

शूटिंग दरम्यान कामगारांना सुरक्षिततेचे प्रशिक्षण दिले जाते आणि सेटवर अग्निसुरक्षा उपकरणे, पीपीई किट आणि आपत्कालीन प्रतिसाद पथक उपस्थित असते. विशेषतः स्टंट किंवा आगीच्या दृश्यांदरम्यान, सेटवर डॉक्टर आणि रुग्णवाहिकेची व्यवस्था केली जाते जेणेकरून कोणताही अनुचित प्रकार टाळता येईल.

सुरक्षा अधिकारी शूटिंग दरम्यान केबल्स, पॉवर टूल्स, ज्वलनशील पदार्थ इत्यादी अदृश्य वस्तूंवर देखील लक्ष ठेवतात. नियमित अहवाल देणे आणि देखरेख करणे हे सुनिश्चित करते की चित्रपट निर्मिती जलद गतीने होईल, परंतु संपूर्ण सुरक्षितता आणि शाश्वततेसह. चित्रपटसृष्टीत सुरक्षेबाबत नेहमीच दुर्लक्ष झाले आहे, परंतु काही खास प्रसंगी, मोठ्या स्टार्सनीही प्रोटोकॉलचे समर्थन केले.

वरुण धवन आणि अनिल कपूर यांचा पाठिंबा

कोविड दरम्यान ‘जुग जुग जिओ’ चित्रपटाचे चित्रीकरण सुरू असताना, सेटवर कडक सुरक्षा प्रोटोकॉल लागू करण्यात आले होते. प्रत्येकाला मास्क घालणे, सामाजिक अंतर राखणे आणि पीपीई किट वापरणे बंधनकारक करण्यात आले. जेव्हा वरुण धवन आणि अनिल कपूर सेटवर आले तेव्हा वातावरण एखाद्या हॉस्पिटलसारखे वाटू लागले, पण लवकरच अनिल कपूरने स्वतः पुढाकार घेतला आणि सर्वांना नियमांचे पालन करण्यास सांगितले.

अनावश्यक लोक सेटवरून दूर राहतील याचीही त्याने खात्री केली. अनिल कपूर स्वतः वर-खाली जाऊन सेट रिकामा करून सक्रिय व्हायचे आणि म्हणायचे, “मित्रांनो, आपल्याला हे नियम पाळावे लागतील”. या पायरीमुळे संपूर्ण टीमला शिस्तबद्ध राहण्याची प्रेरणा मिळाली.

सुरक्षितता केवळ अपघात टाळण्यासाठीच नाही तर दीर्घकालीन फायद्यांसाठी देखील महत्त्वाची आहे

सेटवर झालेला छोटासा अपघातही निर्मितीसाठी मोठे नुकसान ठरू शकतो. शूटिंग थांबवल्याने केवळ तारखा जुळत नाहीत तर संपूर्ण वेळापत्रकही बिघडू शकते. त्यामुळे आता उत्पादन संस्थांनाही हे समजत आहे की सुरक्षितता हा केवळ एक नियम नाही तर दीर्घकाळ सुरळीत कामकाजासाठी एक महत्त्वाचा पैलू आहे.

सेटवरील कामगारांच्या सुरक्षिततेसाठी पुढाकार

शूटिंग दरम्यान कामगारांच्या सुरक्षिततेकडे खूप लक्ष देणे देखील महत्त्वाचे आहे. अनेकदा असे दिसून येते की रंगकाम किंवा इतर बांधकाम करणारे लोक कोणत्याही सुरक्षा उपायांशिवाय थेट रसायनांच्या संपर्कात येतात. ते रंग मिसळण्यासाठी हातांचा वापर करतात आणि मास्कशिवाय तासन्तास विषारी धुराच्या संपर्कात राहतात. कामगारांना रंग मिसळण्यासाठी हातमोजे वापरण्यास, मास्क घालण्यास आणि हातांऐवजी काठीचा वापर करण्यास सांगण्यात आले. सुरुवातीला लोकांनी विरोध केला असला तरी आता हळूहळू त्यांना त्याचे महत्त्व समजले आहे.

संचाचे संरक्षण करण्याचे महत्त्व

चित्रपट उद्योगात, अगदी लहानशा निष्काळजीपणामुळेही अपघात होऊ शकतो, ज्यामुळे कामगार जखमी होऊ शकतात आणि चित्रीकरण थांबू शकते. यासाठी त्यांना सुरक्षिततेचे प्रशिक्षण दिले जाते, ज्यामुळे सेटवर एक सुरक्षित आणि सकारात्मक वातावरण निर्माण होते. सुरक्षा प्रशिक्षणात, कामगारांना पीपीई किट घेणे, उंचीवर काम करताना सेफ्टी हार्नेस घालणे, सेटवर शूज घालून काम करणे इत्यादी छोट्या छोट्या गोष्टींबद्दल सांगितले जाते.

सुरक्षिततेची काळजी घेण्यासाठी सेटवर किती लोक उपस्थित असतात?

ते पूर्णपणे प्रकल्पावर अवलंबून आहे. वेब सिरीज आणि चित्रपटाच्या शूटिंग दरम्यान, किमान पाच लोकांची टीम असते. ज्यामध्ये एक सुरक्षा व्यवस्थापक, एक शाश्वतता आणि सुरक्षा अधिकारी, काही सुरक्षा मार्शल आणि एक ग्रीन रनर किंवा क्लीनर यांचा समावेश आहे. हे हिरवे धावपटू सेटवर टिकाऊपणा सुनिश्चित करतात. ते पुनर्वापर प्रक्रियेवर देखील देखरेख करतात. मोठ्या चित्रपट आणि कार्यक्रमांच्या चित्रीकरणादरम्यान, काही अतिरिक्त डॉक्टर, रुग्णवाहिका, अग्निशमन दलाचे कर्मचारी आणि सुरक्षा रक्षकांची आवश्यकता असते.

जर तो एक छोटासा प्रकल्प असेल, तर एक अधिकारी देखील पुरेसा असतो, परंतु तो केवळ सेटवर उपस्थित राहतोच असे नाही तर संपूर्ण क्रूला प्रशिक्षण देखील देतो जेणेकरून कोणत्याही आपत्कालीन परिस्थितीत त्यांना अग्निशामक यंत्र, विद्युत सुरक्षा नियम आणि इतर सुरक्षा प्रोटोकॉल कसे वापरायचे हे आधीच माहित असेल.

सुरक्षिततेचा विचार करून प्रियंका चोप्राचे शूटिंग थांबवण्यात आले

आदित्य गुप्ता दिल्लीतील एका आंतरराष्ट्रीय प्रकल्पाचे उदाहरण देतात आणि म्हणतात – दिल्लीत एका आंतरराष्ट्रीय प्रकल्पाचे चित्रीकरण होणार होते, ज्यामध्ये प्रियंका चोप्रा देखील होती. त्या प्रकल्पात बीबीसी आणि नेटफ्लिक्स सारख्या कंपन्या सहभागी होत्या. जेव्हा दिल्लीतील एअर क्वालिटी इंडेक्स (AQI) मध्ये प्रचंड वाढ झाली, तेव्हा त्याच्या सुरक्षा पथकाने ताबडतोब शूटिंग थांबवले आणि संपूर्ण क्रूला एका आठवड्यासाठी हॉटेलमध्ये ठेवले, कारण त्यांच्यासाठी सुरक्षितता अत्यंत महत्त्वाची होती.

सुरक्षा पर्यवेक्षकाने अल्लू अर्जुनच्या चित्रपटाच्या चित्रीकरणाला परवानगी दिली नाही

अल्लू अर्जुनच्या तेलुगू चित्रपट ‘ना पेरू सूर्या ना इल्लू इंडिया’ मधील ‘लव्हर अलॉस फायटर अलॉस’ हे गाणे यूकेमध्ये चित्रित केले जाणार होते. भारतीय मानकांनुसार सर्व सुरक्षा व्यवस्था असतानाही, स्थानिक सुरक्षा पर्यवेक्षकांनी शूटिंगसाठी परवानगी दिली नाही. भारतात सध्या असे कोणतेही कठोर नियम नाहीत, परंतु उद्योग हळूहळू ते स्वीकारण्याचा प्रयत्न करत आहे.

शाहरुख खानच्या खांद्याचे दुखणे अजूनही त्याला त्रास देते

आजही बॉलिवूडमध्ये शूटिंग दरम्यान योग्य सुरक्षा व्यवस्था नाही. जरी सुरुवातीला अजिबात नव्हते. बॉलिवूडच्या सुरुवातीपासूनच, शूटिंगमध्ये मारामारीचे दृश्ये, स्टंट आणि अॅक्शन करताना स्टार्सना दुखापत होत असे. हा ट्रेंड अजूनही सुरू आहे.

‘दुल्हा मिल गया’ या चित्रपटात शाहरुख खानने पाहुण्या कलाकाराची भूमिका साकारली होती. या चित्रपटात पाहुण्या कलाकाराची भूमिका साकारणे त्याला खूप महागात पडले. एका दृश्यादरम्यान त्याच्या खांद्याला गंभीर दुखापत झाली होती आणि त्याच्या खांद्याला होणारा त्रास त्याला आजही त्रास देतो. एवढेच नाही तर ‘कोयला’ चित्रपटाच्या शूटिंगदरम्यान तो दोनदा अपघाताचा बळी ठरला. चित्रपटातील एका दृश्यादरम्यान, हेलिकॉप्टर शाहरुख खानच्या इतके जवळून गेले की तो जखमी झाला आणि जमिनीवर पडला. एका दृश्यादरम्यान, तो आगीने वेढला गेला.

अक्षय कुमारला शार्कने वेढले होते

‘ब्लू’ चित्रपटाच्या शूटिंगदरम्यान अक्षय कुमार अपघाताचा बळी ठरला. अक्षय कुमारने एका मुलाखतीत सांगितले होते की तो ऑक्सिजन टँकशिवाय पाण्याखालील दृश्याचे चित्रीकरण करत होता आणि या दरम्यान त्याचे डोके बुडालेल्या जहाजावर आदळले आणि रक्तस्त्राव होऊ लागला. पाण्याखाली १५० फूट खोलवर अक्षय कुमारच्या रक्ताचा वास येत असताना, ४०-४५ शार्क तिथे आले आणि त्याला घेरले. कसा तरी, तो थोडक्यात बचावला.